ترس کودک ( انواع – علت ها – راهکارها )
مقدمه
ترس، احساسی بنیادین و حیاتی است که از آغاز زندگی، نقش مهمی در بقا و تکامل موجودات زنده ایفا میکند. این احساس بهطور طبیعی در کودکان نیز مشاهده میشود و بهعنوان بخشی از فرایند رشد روانی و شناختی آنها تلقی میگردد، اما گاهی ترس میتواند از حالت طبیعی فراتر رفته و به عاملی بازدارنده در پیشرفت اجتماعی، روانی و تحصیلی کودک تبدیل شود. هیچ کودکی با ترس افراطی به دنیا نمیآید؛ بلکه این واکنش بهمرور زمان و در تعامل با محیط، تجربیات و ویژگیهای ژنتیکی و شخصیتی شکل میگیرد. شناسایی ترس کودک و مدیریت صحیح آن میتواند به رشد سالم آنها کمک کند و از بروز مشکلات طولانیمدت جلوگیری نماید.
تعریف و ماهیت ترس کودک
ترس یکی از اساسیترین احساسات انسانی است که در هر سنی تجربه میشود. این احساس در کودکان، بهخاطر حساسیت و آسیبپذیری بیشتر، به اشکال متنوع و گاه پیچیدهای ظاهر میگردد. ترس کودک به واکنش هیجانی نسبت به خطرات واقعی یا خیالی اطلاق میشود که بسته به سن، شخصیت و تجربههای او میتواند ماهیتی طبیعی یا نگرانکننده داشته باشد. شناخت این احساس و تفکیک آن از اضطراب و نگرانی برای والدین و متخصصان حوزه کودک بسیار مهم است، زیرا هر یک از این حالتها پیامدها و روشهای مدیریت متفاوتی دارند.
ترس کودک واکنش فوری و مشخصی به یک تهدید واقعی است. در مقابل، اضطراب حالتی گستردهتر و پایدارتر بوده که حتی بدون وجود یک خطر واقعی هم میتواند بروز کند.
ماهیت ترس کودک ارتباط مستقیم با رشد روانی و هیجانی آن دارد. کودکان بهدلیل دنیای ذهنی فعال و تخیل قوی، طیف گستردهای از ترسها را تجربه میکنند. این ترسها، طبیعی و موقتی هستند و اغلب با رشد شناختی و آگاهی کودک از بین میروند. با اینحال، برخی ترسها میتوانند در صورت بیتوجهی یا مدیریت نادرست، به مشکلات پایدار تبدیل شوند.
انواع ترس کودک و راهکارهای مواجهه با آن
برای درک بهتر این موضوع، میتوان ترس کودک را به دو دسته کلی ترسهای طبیعی که بخشی از رشد طبیعی کودک هستند و ترسهای غیرطبیعی که بهدلیل عوامل خاصی بهوجود میآیند و نیاز به مداخله دارند، تقسیم کرد.
ترسهای ابتدایی و طبیعی در نوزادی
ترس کودک در دوره نوزادی عمدتا ناشی از واکنش طبیعی بدن به محیط ناشناخته است. نوزادان بهدلیل ناتوانی در کنترل شرایط اطراف، از افتادن و سقوط هراس دارند. این ترس ذاتی و نشانهای از یک سیستم دفاعی سالم است. همچنین، صداهای ناگهانی و بلند میتوانند موجب ترس کودک شوند، زیرا سیستم شنوایی او هنوز در حال تکامل بوده و به چنین صداهایی عادت ندارد. در این مرحله، حضور والدین و ایجاد محیطی آرام میتواند این ترسها را بهحداقل برساند.
ترس از غریبهها و جدایی
در حدود 6 ماهگی، ترس کودک از افراد غریبه شروع میشود و ممکن است تا 2 یا 3 سالگی ادامه یابد. این ترس ناشی از آشنایی کودک با چهرهها و صداهای جدید است. بهطوری که حضور افراد ناشناس برای او ناآشنا و تهدیدآمیز میشود. علاوه بر این، هراس از جدایی والدین، بهویژه مادر، بهدلیل احساس ناامنی در کودک بروز میکند. والدین با ایجاد یک الگوی خداحافظی منظم و اطمینان دادن به کودک در مورد بازگشت خود، میتوانند به کاهش این ترس کمک کنند.
ترس از محیطهای تازه
وقتی کودک شروع به راه رفتن و کاوش محیط میکند، ترسهای جدیدی مانند هراس از سقوط یا مواجهه با مکانهای ناشناخته در او شکل میگیرد. ترس کودک از محیط تازه میتواند ناشی از تجربههای منفی مانند افتادن یا سر و صدای ناگهانی باشد. این ترسها اغلب شرطی میشوند و به سایر محیطهای مشابه تعمیم مییابند. والدین با نزدیک بودن به کودک در این شرایط و فراهم کردن فرصتی برای کشف، میتوانند او را در غلبه بر این ترسها یاری دهند.
ترس از تاریکی و موجودات خیالی
در سنین پیشدبستانی، تخیل فعال کودکان میتواند به منبع اصلی ترس کودک تبدیل شود. تاریکی برای بسیاری از کودکان بهدلیل ناشناخته بودن و تخیلاتشان در مورد موجودات خیالی، ترسناک است. آنها در تاریکی هیولاها یا خطرات خیالی را تصور میکنند. والدین میتوانند با نشان دادن امنیت محیط، استفاده از چراغهای شبتاب و قصهگویی در هنگام خواب، به کاهش این ترس کمک کنند.
ترس از حیوانات
ترس کودک از حیوانات یکی از رایجترین ترسها در دوران 2 تا 5 سالگی است. این ترس میتواند ناشی از تجربه منفی، مانند نیش زدن حشرات یا صدای پارس سگ باشد، یا از رفتارهای والدین نسبت به حیوانات الگوبرداری شود. والدین میتوانند با استفاده از تصاویر، داستانها و انیمیشنهای آموزشی در مورد حیوانات و تعامل تدریجی با حیوانات اهلی، این ترس را کاهش دهند.
ترس از خوابهای بد و کابوسها
خوابهای آشفته و کابوسها دلیل دیگری برای ترس کودک هستند. کودکان در سنین 4 تا 8 سالگی بهدلیل استرس یا تخیلات قوی، خوابهای بد میبینند و از بازگشت به رختخواب خودداری میکنند. والدین با حضور در کنار کودک، صحبت درباره کابوسهای او و ایجاد محیطی آرام و امن برای خواب، میتوانند این نوع ترس را کاهش دهند.
ترس از پزشک
بسیاری از کودکان از حضور در مطب پزشک هراس دارند، زیرا این محیطها را با درد و ناراحتی مرتبط میدانند. ترس کودک در این شرایط با توضیح مراحل درمان به زبان ساده و ارائه تجربیات مثبت، قابل کاهش است. همچنین، در نظر گرفتن یک جایزه کوچک پس از ویزیت میتواند تاثیر بسزایی در از بین بردن این ترس داشته باشد.
ترس از تنهایی
ترس از انزوا و تنهایی در اتاق یا خانه، در میان کودکان امری شایع است. ترس کودک از تنهایی بهدلیل احساس ناامنی و وابستگی عاطفی به والدین شکل میگیرد. والدین میتوانند با بازیهایی که به تدریج کودک را به جدایی عادت میدهند و ایجاد محیطی آشنا و امن، این ترس را مدیریت کنند.
ترس غیر طبیعی کودک
برخی از انواع ترس کودک ناشی از دلایلی غیرطبیعی مانند رویدادهای ناراحتکننده، فشارهای روحی یا شیوههای تربیتی نامناسب است. این ترسها اغلب پایدارتر بوده و نیازمند کمک متخصصان هستند.
- ترس شرطیشده: گاهی اوقات، ترس کودک بهدلیل یک تجربه منفی یا شرطی شدن شکل میگیرد. برای مثال، اگر کودک در محیطی صداهای ترسناک شنیده باشد، بهطور مداوم از آن محیط میترسد.
- ترس از موقعیتهای خاص (فوبیا): ترسهای شدید و غیرمنطقی از موقعیتهایی خاص، مانند ترس از پزشک یا آسانسور، میتواند نشاندهنده فوبیا باشد. این نوع ترس کودک عملکرد روزانه او را مختل میکند.
- ترس از تنهایی: ترس از تنها ماندن، بهویژه اگر بسیار شدید باشد و کودک حتی در محیطهای آشنا نیز نتواند تنها بماند، غیرطبیعی تلقی میشود. این ترس اغلب با مشکلات عاطفی یا اضطراب جدایی مرتبط است.
- ترسهای غیرمعمول یا بدون منطق مشخص: اگر کودک از چیزهایی که بهطور معمول بیخطر یا بیاهمیت هستند، بهشدت میترسد (مانند اشیای خاص یا رنگها)، این میتواند نشاندهنده ترس غیرطبیعی باشد که نیاز به بررسی روانشناختی دارد.
روش های درمان ترس کودک غیرطبیعی
زمانی که ترس کودک شدت یابد، پایدار شود و بر زندگی روزمره تاثیر بگذارد، باید بهعنوان یک مسئله جدی مورد توجه قرار گیرد.
- گفتار درمانی: در گفتار درمانی، کودک با کمک یک متخصص یاد میگیرد که احساسات خود را بهطور موثر بیان کند، افکار منفی را شناسایی و مهارتهای مقابله با ترس را بیاموزد.
- حساسیتزدایی تدریجی: یکی از روشهایی که برای از بین بردن ترس کودکان مورد استفاده قرار میگیرد؛ حساسیت زدایی است، اما قبل از هرکاری باید با یک متخصص مشورت کنید و با نظارت او این کار را انجام دهید. این روش مبتنی بر مواجهه تدریجی کودک با منبع ترسش است.
- افزایش اعتماد به نفس: در برخی موارد، پزشک افزایش اعتماد به نفس را بهعنوان روشی برای درمان ترس کودک توصیه میکند. او به کودک میآموزد که چگونه با تکیه بر اعتماد به نفس، بر ترسهایش غلبه کند.
- دارو درمانی: در موارد شدید، پزشک همراه با درمانهای دیگر از درمان دارویی نیز استفاده میکند. پزشک با توجه به وضعیت کودک، بهعنوان جزئی از برنامه درمانی، داروهای ضد افسردگی را بهکار میگیرد.
اشتراک گذاری
